Henryk XI legnicki

---

Młodość

Henryk XI, pierworodny syn Fryderyka III oraz Katarzyny meklemburskiej, przyszedł na świat 23 lutego 1539 roku na zamku w Legnicy. W okresie jego młodości miało miejsce istotne wydarzenie, podczas którego jego ojciec został na mocy decyzji cesarza Karola V Habsburga odsunięty od władzy. Wspomniana decyzja była skutkiem nielojalnych działań Fryderyka III, który związał się z antyhabsburską koalicją protestanckich książąt Rzeszy. Co więcej, ojciec Henryka miał odwagę pojawić się na dworze swojego zaprzysięgłego wroga, króla Francji Henryka II, który sprzyjał tej samej koalicji.

Będąc zaledwie dwunastoletnim chłopcem, Henryk został pozbawiony wpływu na rządy w księstwie legnickim. W jego imieniu sprawowali władzę regenci, na czele z cesarskim namiestnikiem Śląska oraz biskupem wrocławskim Baltazarem von Promnitzem. W gronie jego opiekunów znalazł się również Jerzy II, książę brzeski i brat Fryderyka III, u którego dworze Henryk spędził kilka lat, pobierając nauki. Należy jednak zaznaczyć, że pomimo edukacji, Henryk nie rozpoczął studiów uniwersyteckich.

W roku 1556 lub 1557, po złożeniu obietnicy wierności nowemu cesarzowi Ferdynandowi I, Fryderyk III zdołał odzyskać władzę nad księstwem legnickim, co jednoznacznie wpłynęło na dalszy los jego syna.

Książę legnicki

27 października 1559 roku, z inicjatywy cesarza Ferdynanda I, Fryderyk III został ponownie odsunięty od władzy. W związku z tym, iż Henryk XI osiągnął już pełnoletność, to on, zamiast swojego stryja Jerzego II, objął panowanie w księstwie legnickim w Boże Narodzenie tego samego roku. Fryderyk III zastał natomiast uwięziony w areszcie domowym, w którym spędził ostatnie jedenaście lat swojego życia, aż do śmierci 15 grudnia 1570.

Książę legnicki odziedziczył po swoim ojcu księstwo, które borykało się z ogromnymi problemami finansowymi. Po rządach Fryderyka III pozostawał dług wynoszący 80 tys. talarów. Niestety, zamiast podejść do spłaty zadłużenia z rozwagą, Henryk XI przewyższył marnotrawstwem swojego ojca, kończąc swoje panowanie z długiem dochodzącym aż do 700 tys. talarów.

W obliczu rosnących zobowiązań, książę usiłował pozyskać środki na ich spłatę od stanów swojej dzielnicy. W 1567 roku zaproponował, iż w zamian za 120 tys. talarów zrzeknie się tak zwanego przywileju głogowskiego, który umożliwiał mu zajmowanie lenna po bezdzietnie zmarłym wasalu. Niestety, ta propozycja spotkała się z odmową.

Następnie, 24 grudnia 1571 roku, na zjeździe stanów księstwa legnickiego, Henryk XI próbował przekonać swoich poddanych do spłaty długów księcia, oferując w zastaw swoje własne dobra oraz kosztowności. Deklarował również, że odda je w zamian za ustaloną pensję, która zapewniłaby mu życie na odpowiadającym jego pozycji społeczne poziomie. Gdy jednak jego propozycje nie zostały przyjęte, książę postanowił uwięzić przedstawicieli stanów i przetrzymywał ich w niewoli, dopóki nie podpisali zgody na spłacenie ogólnostanowego podatku w wysokości około 66 tys. talarów.

Po odzyskaniu wolności, przedstawiciele stanów postanowili złożyć skargę do cesarza Maksymiliana II na księcia legnickiego. W odpowiedzi Habsburg powołał specjalną komisję, która miała zbadać tę sprawę.

W Rzeszy

W marcu 1575 roku Henryk XI podjął decyzję, aby wyruszyć w podróż po krajach Rzeszy. Celem tej eskapady było uspokojenie sytuacji w jego księstwie oraz odpoczynek od trudów związanych z rządzeniem. W czasie jego nieobecności administrację legnickiego terytorium przekazano jego młodszemu bratu, Fryderykowi IV, który jeszcze w grudniu 1571 roku uzyskał prawo do współrządów, jednak poprzez cały ten czas pozostawał pod kuratelą Henryka.

Podczas trwającej trzy lata podróży, Henryk XI odwiedził wiele znaczących miejscowości, w tym Pragę, gdzie 22 września 1575 roku wziął udział w uroczystościach koronacyjnych Rudolfa II na króla Czech. Jego trasa obejmowała również Wormację, Ratyzbonę, Augsburg, Heidelberg, Moguncję, Spirę, Ingolstadt, ponownie Pragę, Cieszyn, Norymbergę, Strasburg, Frankfurt nad Menem, Kolonię oraz Lipsk. W trakcie tych podróży książe legnicki miał okazję gościć na dworach wielu niemieckich książąt.

W czasie pobytu w Palatynacie Reńskim, przyjął zaproszenie od księcia Ludwika I Kondeusza, który rekrutował siły hugenotów do walki przeciwko nowemu katolickiemu królowi Francji, Henrykowi III Walezymu, który był również byłym królem Polski. Dzięki wsparciu finansowemu od Kondeusza, Henryk XI zdołał zebrać blisko 9000 żołdaków. On sam z dowództwem 4000 żołnierzy wyruszył w kierunku Lotaryngii, chociaż wkrótce musiał zrezygnować z ofensywy. Kiedy cesarz Maksymilian II dowiedział się o jego zaangażowaniu w francuskie walki, polecił mu porzucenie tej służby, jednak książę legnicki zignorował ten rozkaz, ponieważ wciąż otrzymywał żołd od Kondeusza.

W maju 1576 roku, wraz z podpisaniem pokoju w Bealieu, który zakończył tzw. piątą wojnę religijną, zakończona została także służba Henryka XI u Ludwika I. Po utracie wojskowego wynagrodzenia, Henryk wkrótce znalazł się w trudnej sytuacji finansowej, co zmusiło go do zaciągania długów. Z czasem, gdy jego wierzyciele zaczęli dostrzegać, że nie mogą liczyć na zwrot pożyczonych pieniędzy, wiosną 1577 roku, książe postanowił wrócić do swojego księstwa. Podsumowując, trzyletnia wyprawa Henryka XI do Rzeszy kosztowała go aż 32 tysiące talarów.

Powrót na Śląsk

W trakcie gdy Henryk XI angażował się po stronie hugenotów w Francji, jego brat, Fryderyk IV, dostrzegł sposobność do uniezależnienia się od brata. Zdecydował się więc skierować do cesarza Maksymiliana II z prośbą o podział ojcowizny. Na mocy dekretu cesarskiego z dnia 13 marca 1576 roku, specjalni komisarze ustanowili 17 kwietnia tego samego roku Fryderyka IV panem Legnicy. W ramach tego podziału, na Fryderyku IV spoczywał obowiązek zadbania o rodzinę Henryka XI, która pozostała na Śląsku, a także dostarczania mu cotygodniowego deputatu w gotówce oraz żywności.

Ustalono również datę 29 września 1577 roku jako termin podziału księstwa. Niestety, z powodu śmierci cesarza Maksymiliana II 12 października 1576 roku, nowy władca, Rudolf II, postanowił jeszcze raz przyjrzeć się sprawie. Fryderyk IV, stając w obliczu długów związanych z bratem i ojcem, prowadził rządy oparte na rozważności i oszczędności, co spotkało się z niezadowoleniem wśród możnych i szlachty księstwa, przyzwyczajonych do luksusowego stylu rządów wcześniejszych władców. W oczekiwaniu na rozwój wydarzeń, Fryderyk IV zyskał nowego przeciwnika w osobie swojego brata, który powrócił z Rzeszy 9 listopada 1577 roku, przyjęty z entuzjazmem przez lokalnych dostojników.

Wkrótce Henryk XI zauważył wyjątkową szansę na odbudowanie swojej władzy w Legnicy, zwłaszcza po tym, jak rok wcześniej nowy cesarz Rudolf II zasiadł na tronie, a Henryk XI uczestniczył w jego koronacji. W obliczu braku postępów w sprawie podziału ojcowizny, Henryk XI przejął kontrolę nad zamkiem w Grodźcu, skąd rozpoczął nękanie okolicznych wsi oraz dóbr swojego brata, co doprowadziło do długotrwałego konfliktu.

Ten stan rzeczy nie mógł trwać wiecznie, ostatecznie Henryk XI zrezygnował z życia bandyckiego i przekazał zamek w Grodźcu hrabiemu Zedlitza, wybierając się w kolejną podróż do Rzeszy 16 listopada 1578 roku. W tym czasie jego żona, Zofia Hohenzollern, intensywnie lobbyingowała na dworze cesarza Rudolfa II o jego przywrócenie do władzy. Dzięki jej staraniom, 5 października 1580 roku cesarz ogłosił korzystny wyrok, który uchylał wcześniejsze postanowienie i nakazywał braciom współrządzenie księstwem legnickim.

Henryk XI otrzymał zadanie rezydowania w Legnicy, podczas gdy Fryderyk IV musiał przeprowadzić się do Chojnowa. Uroczysty wjazd Henryka XI do Legnicy odbył się 28 października 1580 roku. Pomimo nowej sytuacji politycznej, Henryk XI nie dostosował się do wymogów swojego suwerena, w tym nie złożył hołdu lennego ani nie brał udziału w sejmach śląskich, co doprowadziło do militarnej interwencji cesarskiego namiestnika Śląska, Marcina Gerstmanna, 7 czerwca 1581 roku.

Próby zdobycia Legnicy przez oddziały cesarskie poniosły fiasko, ponieważ Henryk XI wcześniej ściągnął posiłki. W związku z tym rozpoczęto negocjacje, które owocowały zgodą Henryka XI na złożenie hołdu lennego Karolowi II, księciu ziębickiemu, a także na stawienie się przed cesarzem w lipcu 1581 roku.

Książę legnicki przybył do Pragi 9 lipca 1581 roku, ale musiał czekać całe cztery tygodnie na audiencję u cesarza, który, zamiast wybaczyć, wydał surowy wyrok — Henryk XI został aresztowany, odbierając mu władzę na rzecz brata. Fryderyk IV został ponownie zobowiązany do opieki nad rodziną uwięzionego księcia oraz do wypłaty mu tygodniowego deputatu w wysokości 30 talarów. Pierwszy rok niewoli Henryk XI spędził na zamku na Hradczanach, a kolejne trzy na zamku we Wrocławiu, skąd wiosną 1585 roku został przeniesiony do Świdnicy z powodu wybuchu epidemii. W końcu 30 września 1585 roku, po uśpieniu strażników, uciekł, ruszając w lasy, gdzie udało mu się przedostać do Polski, gdzie zamieszkał do końca swoich dni.

Pobyt w Polsce

Henryk XI legnicki nawiązał bliskie relacje z Polską, co miało swoje źródło w licznych przynależnościach rodzinnych. Jego dziadek, Fryderyk II, najpierw wziął ślub z Elżbietą Jagiellonką, a później z Zofią Hohenzollern, córką Zofii Jagiellonki. Kolejny z rodziny, Jerzy I, ożenił się z Anną pomorską, która była córką innej przedstawicielki Jagiellonów, Anny. Interesujące są też działania Zygmunta II Augusta, który wyraził chęć, aby to Fryderyk III, syn Henryka XI, stał się jego następcą.

W roku 1569 Henryk XI, jako przedstawiciel legnickich Piastów, odpowiedział na zaproszenie Jagiellonów i wziął udział w sejmie w Lublinie, gdzie zrealizowano unijne plany. W trakcie podróży do Lublina, był serdecznie witany przez polskich magnatów, zyskując ich przyjaźń. Na spotkaniu z Zygmuntem II Augustem w Lublinie, ofiarował polskiemu władcy dwa lwy oraz cenne klejnoty, co przyniosło mu nie tylko prestiż, lecz także znaczne wydatki – sięgające 24 000 talarów oraz złość dworu cesarskiego.

W styczniu 1575 roku Henryk XI brał udział w ceremonii pogrzebowej biskupa Adama Konarskiego, z którym łączyły go bliskie kontakty przez jego młodszego brata, Jana. Z kolei latem tego samego roku przybył do Krakowa, gdzie starał się zdobyć poparcie dla swojej kandydatury na króla Polski.

Gdy Henryk XI uciekł do Polski, monarcha cesarstwa Rudolf II oraz książę brzeski Jerzy II próbowali nawiązać rozmowy z królem Stefanem Batorym w celu wydania legnickiego Piasta, jednak bezskutecznie. Po okresie gościnności u marszałka wielkiego koronnego, Andrzeja Opalińskiego, Henryk XI wyruszył w podróż po swoich rodzinnych stronach, odwiedzając m.in. Kruszwicę, Łowicz i Warszawę. Następnie dotarł do Grodna, gdzie przez trzy tygodnie pozostał blisko Stefana Batorego. Ostatnim przystankiem w jego podróży był Królewiec, gdzie odwiedził Albrechta Fryderyka Hohenzollerna, swojego krewnego, który był wówczas odsunięty od władzy.

W czasie elekcji w 1586 roku Henryk XI poparł kandydaturę Zygmunta Wazy, księcia szwedzkiego. Został nawet wysłany do Sztokholmu jako osobisty przedstawiciel królowej Polski Anny Jagiellonki, z którą szybko zyskał przyjacielskie stosunki. W krótkim czasie Piast zyskał wiele sympatii ze strony nowego króla, który zobowiązał się do podjęcia działań dyplomatycznych, mających na celu odzyskanie dla niego ojcowizny. 9 grudnia 1587 roku Henryk XI uczestniczył w koronacji Zygmunta III Wazy na króla Polski.

Śmierć

Henryk XI zmarł niespodziewanie 3 marca 1588 roku w Krakowie. W obiegu krążyła plotka, że przyczyną jego śmierci mogło być otrucie na zlecenie dworu habsburskiego. Ta tragiczna chwila okazała się zaledwie wstępem do skomplikowanego przebiegu jego pogrzebu, na co wpływ miała jego religijna przynależność – do samego końca życia pozostał luteraninem.

Władca Zygmunt III Waza, w obliczu trudności, zwrócił się do córek oraz brata Henryka XI z prośbą o odbiór ciała i zorganizowanie pochówku w Legnicy. Plany te jednak szybko napotkały opór ze strony cesarza Rudolfa II, który w żaden sposób nie wyrażał zgody na to, aby ciało niesubordynowanego poddanego znalazło miejsce spoczynku w jego państwie.

W rezultacie, trumna książęca została tymczasowo umieszczona w klasztorze franciszkanów w Krakowie. Ci z kolei, po przyjęciu ciała protestanta, zażądali sowitej zapłaty oraz zapewnienia, że niebawem ciało zostanie od nich zabrane. Po upływie pewnego czasu, w obliczu braku realizacji obietnic ze strony rodziny książęcej, trumna z ciałem Henryka XI została wystawiona na ulicę jako oznaka wielkiego bezhołowia.

Ostatecznie, dzięki staraniom cechu białoskórników, do którego przynależało wielu Ślązaków, książę legnicki 9 listopada 1588 roku znalazł wieczny spoczynek w chórze kaplicy należącej do cechu, znajdującej się przy kościele Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny na Piasku.

Małżeństwo i potomstwo

Wkrótce po objęciu rządów w księstwie legnickim, 11 listopada 1560 roku, Henryk XI odbył uroczystość małżeństwa z Zofią Hohenzollern, która była córką margrabiego Ansbach oraz księcia karniowskiego, Jerzego Hohenzollerna, syna Fryderyka Starszego i Zofii Jagiellonki, a także Emilii Wettyn, córki księcia saskiego Henryka V Pobożnego. Ich małżeństwo nie zawsze przebiegało bez zakłóceń. Często dochodziło między nimi do żywych kłótni oraz sporów, co nieraz odbywało się na oczach całego dworu. Przyczyny tych konfliktów zazwyczaj wynikały z tendencji Henryka do spędzania czasu w towarzystwie innych kobiet. Zofia Hohenzollern odeszła z tego świata 12 lutego 1587 roku.

Henryk XI i Zofia Hohenzollern mieli razem szóstkę dzieci: cztery córki oraz dwóch synów. Ich starszy syn przyszedł na świat w styczniu 1565 roku, niestety prawdopodobnie martwy. Młodszy syn, Jerzy Fryderyk, zmarł jedynie po trzech miesiącach życia. Krótki był także los najmłodszej córki, Sabiny Barbary, która umarła rok po narodzinach. Pozostałe trzy córki dożyły ojca. Najstarsza z nich, Katarzyna Zofia, nawiązała związek małżeński w lutym 1587 roku z palatynem Zweibrücken-Vohenstrauss-Parkstein, Fryderykiem Wittelsbachem. Z tego małżeństwa narodziło się troje dzieci, które zmarły w dzieciństwie.

Natomiast Anna Maria i Emilia nie wyszły za mąż do końca swojego życia. Ich brak małżeństw był spowodowany najpierw brakiem funduszy na posagi, a następnie, kiedy ich kuzyn, książę brzeski Joachim Fryderyk, zadbał o ten aspekt, obie były już w wieku, w którym odpowiedni kandydaci do ich rąk się nie znaleźli, mając trzydzieści pięć lat.

Genealogia

Genealogia Henryka XI legnickiego jest kluczowym elementem, który zrozumienie wymaga analizy kilku pokoleń. Przewijają się tutaj istotne postacie historyczne, które odegrały znaczną rolę w tej rodzinnej układance.

Fryderyk II legnicki urodzony 12 II 1480 zmarł 17 IX 1547

_

Zofia brandenburska urodzona 10 III 1485 zmarła 24 V 1537

_

Henryk V meklemburski urodzony 3 V 1479 zmarł 6 II 1552

_

Helena bawarska urodzona 9 II 1493 zmarła 16 VI 1524

_

_

_

_

_

_

_

_

_

Fryderyk III legnicki urodzony 22 II 1520 zmarł 15 XII 1570

_

Katarzyna meklemburska urodzona 14 IV 1518 zmarła 17 XI 1581

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_

_		Zofia Hohenzollern ur. 23 III 1535 zm. 12 II 1587 OO 11 XI 1560		Henryk XI ur. 23 II 1539 zm. 3 III 1588		_		_
_	_	_	_	_	_	_	_	_	_
_	_	_	_	_	_	_	_	_	_
_	_	_	_	_	_	_	_	_	_
Katarzyna Zofia Piastówna  ur. 7 VIII 1561  zm. 10 V 1608		Anna Maria Piastówna  ur. 1 I 1563  zm. 28 II 1620		Emilia Piastówna  ur. 26 XII 1563  zm. 9 XI 1618		Jerzy Fryderyk Piastowicz  ur. 11 IX 1565  zm. 14 XII 1565		Sabina Barbara Piastówna  ur. 19 I 1571  zm. 14 II 1572

córka Fryderyka Starszego i Zofii Jagiellonki córka Jerzego Hohenzollerna, syna Fryderyka Starszego i Zofii Jagiellonki

Ród Henryka XI zawiera w sobie interesującą sieć powiązań, które można zaobserwować w układzie tabel. Analizując te dane, można dostrzec, jak złożone były relacje między członkami rodziny, a także jak wpływały one na dalsze losy dynastii.

---

Oceń: Henryk XI legnicki

---