Katedra Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Legnicy

---

Historia

Świątynia, o której mowa, była po raz pierwszy poświadczona w 1208 roku w dokumencie księcia Henryka Brodatego. Jednakże murowany kościół powstał około 1225 roku, co stanowi istotny moment w jego historii. Niestety, budowla ta nie przetrwała próby czasu i spłonęła najprawdopodobniej podczas oblężenia Legnicy w 1241 roku, które miało miejsce w trakcie I najazdu mongolskiego na Polskę. Po przyznaniu miastu praw magdeburskich w 1264 roku, kościół św. Pawła stał się centralnym punktem życia handlowego, co podkreślało jego znaczenie w społeczności lokalnej.

Obecny gmach wzniesiono w latach 1333–1380, a wśród budowniczych tego okresu wyróżniał się murator Wiland, przypuszczalnie syn słynnego wrocławskiego muratora. W latach 1370–1378 na budowie pracował mistrz Conrad z Krakowa, który odpowiedzialny był za stworzenie portali głównego wejścia od strony zachodniej i północnej. Prace nad wieżą północną zakończono w 1378 roku, a wykończenie wnętrza odbyło się w latach 1378-1390 pod okiem majstra Klausa Parlirera. To właśnie w tym czasie mistrz Vielkunst był odpowiedzialny za gotyckie obramowania okien.

Co ciekawe, portal zachodni z lat 1338–1341 był ozdobiony gotyckim rzeźbionym posągiem NMP z Dzieciątkiem Jezus, a portal północny przedstawia scenę pokłonu Trzech Króli, co jest rzadkością w gotyckiej sztuce. Najstarszym elementem kościoła jest okrągłe okno między wieżami, znane jako rozeta.

W XV wieku kościół przeszedł znaczną rozbudowę, w ramach której powstało dziewięć kaplic bocznych. Wśród nich wyróżniała się kaplica rodziny von der Heyde z 1420 roku, słynąca z gwiaździstych sklepień. W roku 1524 świątynia została przekazana w ręce Luteranów. Niestety, w 1648 roku pożar spalił część konstrukcji, w tym wieżę oraz mostek, znacząco wpływając na wyposażenie obiektu. Odbudowę wieży zakończono w 1651 roku, a nowy zegar wprowadzono rok później, przywracając blask i funkcjonalność tej pięknej przestrzeni.

W ciągu lat 1743 rozpoczęty został remont, w ramach którego wprowadzono elementy stylu barokowego, tj. nowy ołtarz główny. Następnie, w latach 1892–1894, kościół przeszedł renowację w stylu neogotyckim, według projektu Johannesa Otzena z Berlina. W wyniku tej przebudowy dodano wieżę południową oraz zaktualizowano część murów zewnętrznych.

Po II wojnie światowej, w 1947 roku, świątynia została ponownie objęta przez rzymskich katolików, a proboszczem został ksiądz Tadeusz Łączyński. Ważnym momentem w historii kościoła był dzień 25 marca 1992 roku, kiedy papież Jan Paweł II bullą Totus Tuus Poloniae Populus ustanowił go katedrą. Warto także dodać, że 2 czerwca 1997 roku, katedrę odwiedził osobiście papież, co na zawsze utrwaliło to miejsce w historii.

Wnętrze

Katedra Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Legnicy kryje w swoim wnętrzu wiele cennych dzieł sztuki oraz pamiątek historycznych. Rozpoczynając od prawej strony od głównego wejścia, odnajdujemy:

• rzeźbę Apostołów śś. Piotra i Pawła z XIII wieku,
• nagrobek Johana Sighofersa i jego żony z 1649 roku,
• płytę nagrobną księcia brzeskiego oraz legnickiego Ludwika II i jego żony Elżbiety Brandenburskiej (może również dotyczyć Wacława I legnickiego i Anny cieszyńskiej),
• gotyckie sklepienie kaplicy,
• nagrobek gotycki kanonika wrocławskiego oraz legnickiego Sigismuda Atcze (zm. 1482),
• grupę rzeźb apostołów z pierwszej połowy XIV wieku,
• ikonę Matki Boskiej z Nadwórnej z XVII wieku, przywiezioną w 1947 roku przez Polaków ze Wschodu,
• renesansową ambonę z lat 1586–1588, wykonaną z białego piaskowca, fundowaną przez płatnerza Aleksandra Ecksteina i stworzoną przez rzeźbiarza legnickiego Kaspera Bergera,
• barokowy ołtarz główny z lat 1747-1764, z obrazem Chrystusa Zmartwychwstałego namalowanym przez wrocławskiego artystę Jana Henryka Kynasta,
• epitafium podwójne Bartholomeusa Gerstmanna i Davida Gerstmanna z początku XVII wieku,
• renesansowe stalle rajców miejskich z 1568 roku, które na górnej części baldachimu wspartym na kolumnach, mają herb miasta oraz postacie świętych Ap. Piotra i Pawła,
• brązową chrzcielnicę w kształcie kielicha mszalnego sprzed 1300 roku, ozdobioną dwanaście scenami biblijnymi,
• pentaptyk z XVI wieku, przedstawiający św. Annę Samotrzeć, św. Jadwigę oraz sceny Męki Pańskiej – najcenniejszy i jedyny zabytek malarstwa gotyckiego w kaplicy po stronie północnej kościoła,
• rzeźbę kamienną Ecce Homo z początku XVI wieku, ukazującą Jezusa oraz Piłata,
• prospekt organowy z 1723 roku,
• tablicę pamiątkową poświęconą ofiarom katastrofy polskiego Tu-154 w Smoleńsku, odsłoniętą 10 kwietnia 2011 roku w przedsionku głównego wejścia do świątyni. Na tablicy umieszczono wypowiedź: „Pan prezydent za życia i po śmierci był przez jednych ludzi poniżany i wyszydzany, ale dla wielu rodaków był nadzieją na odbudowę niepodległej i sprawiedliwej Polski”.

Pochowani

• W 1645 roku katedra stała się miejscem spoczynku kapitana-porucznika cesarskiego majestatu Joachima Friedricha, pochodzącego z prudnickiego rodu Bilicerów,
• proboszcza kościoła św. Piotra i Pawła oraz kanonika wrocławskiego i legnickiego Zygmunta Atcze (zm. 1482),
• 5 listopada 2014 roku w krypcie katedry znalazł swój spoczynek ks. dr hab. infułat Władysław Bochnak (1934–2014), który był wieloletnim proboszczem parafii katedralnej,
• 11 marca 2017 roku w podziemiach katedry pogrzebany został pierwszy biskup legnicki Tadeusz Rybak.

Organy

Instrument muzyczny, który odgrywa kluczową rolę w Katedrze Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Legnicy, to organy wybudowane przez renomowaną firmę Schlag & Söhne ze Świdnicy w 1894 roku. Pierwotny prospekt organów, wykonany przez Ignatiusa Mentzla, datuje się na XVIII wiek. W późniejszych latach, dokładniej w 1928 roku, instrument przeszedł niewielką modernizację, którą przeprowadził Gustav Heinze. Należy również zaznaczyć, że w 1991 roku, organy przeszły gruntowny remont, realizowany przez firmę braci Broszko z Bolesławca.

Dyspozycja instrumentu przedstawia się następująco:

Manuał I	Manuał II	Manuał III	Pedał
1. Prinzipal 16′	1. Gedeckt 16′	1. Bourdun 16′	1. Untersatz 32′
2. Bourdun 16′	2. Prinzipal 8′	2. Prinzipal 8′	2. Prinzipal-Bass 16′
3. Prinzipal 8′	3. Fl. amabile 8′	3. Violoncello 8′	3. Violon 16′
4. Gedeckt 8′	4. Aeoline 8′	4. Konzert-flöte 8′	4. Gambe 16′
5. Quintatön 8′	5. Vox coelestis 8′	5. Rohrflöte 8′	5. Subbas 16′
6. Octave 4′	6. Gemshorn 8′	6. Octave 4′	6. Salicet-Bass 16′
7. Hohlflöte 4′	7. Octave 4′	7. Travers-flöte 4′	7. Octavbass 8′
8. Gambe 4′	8. Spitzflöte 4′	8. Violine 4′	8. Violoncello 8′
9. Qiunte 2 2/3′	9. Octave 2′	9. Quinte 2 2/3′	9. Bassflöte 8′
10. Kornett 2-3x	10. Laringot 1 1/3′ + 1′	10. Piccolo 2′	10. Octave 4′
11. Octave 2′	11. Krumhorn 8′	11. Sifflöte 1′	11. Quinte 5 1/3′
12. Mixtur 5x	_	12. Kornett 3-5x	12. Posaune 16′
13. Trompete 8′	_	13. Sharf 4-5x	13. Trompete 8′
_	_	14. Cymbel 3x	_
_	_	15. Oboe 8′	_
_	_	16. Tuba Mirabilis 8′	_

Dzwony

Kuranty

Historie związane z kurantami w katedrze zaczynają się w 1893 roku, kiedy to wieża południowa została wzbogacona o ten wyjątkowy instrument. Dzięki inicjatywie stolarza Konrada, który na ten cel w swoim testamencie przeznaczył znaczną sumę, zamontowano dzwony odlane w renomowanej ludwisarni Franza Schillinga w Apoldzie. W skład zestawu wchodziło 19 dzwonów o łącznej wadze 3 500 kg, a ich brzmienie wzbogacało życie duchowe katedry, gdyż kurant był połączony z zegarem. Co godzinę, od 6.00 do 22.00, dzwony wygrywały melodie religijne odpowiadające danej porze dnia.

Niestety, w 1944 roku władze hitlerowskie zarekwirowały te cenne instrumenty w ramach działań wojennych. Po latach spędzonych w obczyźnie, Gerhard Simon, prezes Fundacji „Erika – Simon – Stiftung”, który w dzieciństwie miał okazję słuchać kurantów, powrócił do Legnicy. Jego determinacja oraz pomoc ówczesnego proboszcza zaowocowały fundacją nowego kurantu, który składał się z 18 dzwonów starannie odlanych w Holandii.

Dzwony

Obecnie na wieży katedry znajdują się trzy dzwony, z których dwa największe mają swoje korzenie w kościele św. Marii Magdaleny w Zatoniu koło Bogatyni. Ta wieś, tragicznie zniknięta z mapy, ustąpiła miejsca rozbudowującej się kopalni Turów. Trzeci dzwon natomiast przetrwał wojenne zawirowania i wciąż jest częścią świątyni. Zamiast tradycyjnych imion, instrumenty te noszą inskrypcje, z czego dwa mniejsze poświęcone są pamięci poległych w I wojnie światowej.

Po wielu latach milczenia, w 2018 roku, dzwony przeszły gruntowny remont zrealizowany przez firmę Rduch Bells & Clocks. Dzięki temu zabiegowi, instrumenty zyskały nowe zawieszenia oraz serca, a także nowoczesny mechanizm, który przywrócił im dawną świetność.

Typ dzwonu	Waga (kg)	Tonacja	Rok produkcji	Producent
Mały dzwon	120	gis”	Brak informacji	Albert Geittner, Wrocław
Średni dzwon	460	h’	1920	Schilling & Lattermann, Morgenröthe-Rautenkranz
Duży dzwon	1200	f’	1922	Albert Geittner, Wrocław

---

Oceń: Katedra Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Legnicy

---