Park Miejski w Legnicy

---

Historia

Do XIX wieku

Pierwsze znane wzmianki dotyczące obszarów obecnego parku miejskiego w Legnicy pochodzą z okresu średniowiecza. W 1316 roku miasto zakupiło od księcia Bolesława III dużą powierzchnię łąk, które leżały w pobliżu dzisiejszej ulicy Mickiewicza, znane jako błoń.

Po XVIII wieku zaczyna pojawiać się więcej szczegółowych informacji na temat terenów ogrodowych w Legnicy. Wizje Wernhera z 1757 roku ukazują miasto otoczone alejami spacerowymi, gdzie wyraźnie wyodrębnia się jedna z dróg. Rozciągała się ona od Zamku Piastowskiego, przez Bramę Wrocławską, aż do cmentarzy kościołów pw. św. Piotra i Pawła oraz Najświętszej Marii Panny, w kierunku mostów na rzece Kaczawie i Młynówce. Można więc uznać, że stanowiła ona zalążek przyszłego parku.

Lata 1800 – 1899

Na początku XIX wieku obszary po obu stronach głównej alei zaczęły być zapełniane przez kawiarnie i gospody, co zmieniało charakter tych terenów, dawniej dominowanych przez pastwiska i cmentarze. W 1810 roku zrealizowano projekt ogrodu-labiryntu (ogród Irrgarten) na powierzchni 50 mórg, co stało się podstawą do rozwoju większego parku.

Rok później w okolicach Domu Strzeleckiego odkryto źródło lecznicze, gdzie wkrótce postanowiono wybudować dom kąpielowy. W latach 1815–1831 architekt Eduard Petzold nadał parkowi ostateczny kształt, tworząc drugi ogród widokowy w stylu angielskim, obsadzony głównie topolami i drzewami leśnymi. Zmiany te były wynikiem rozbiórki fortyfikacji miejskich oraz likwidacji parafialnych cmentarzy związanej z powstaniem zbiorczego cmentarza komunalnego.

W 1835 roku oddzielono „dolny cmentarz” kościoła Najświętszej Marii Panny od Koziego Stawu nową aleją, dziś znaną jako ul. Powstańców Śląskich. W latach 1839-1841 teren cmentarny obsadzono pięknymi kwiatami. Ostateczne zlikwidowanie nekropolii nastąpiło w latach 1844-1845, jednak niektóre nagrobki pozostały, aby wkomponować je w nowy angielski ogród.

W drugiej połowie lat 40. XIX wieku park bogacił się w nowe elementy. Na przykład do domu kąpielowego wzniesiono salę koncertową, gdzie często występowała orkiestra Beniamina Bilsego. W 1850 roku ukończono nowy budynek Domu Strzeleckiego, a pięć lat później powstała tam oranżeria. W 1860 roku aptekarz Hedemann zbudował w najstarszej części parku pijalnię wody mineralnej.

Rozwój parku nie zatrzymywał się – w 1847 roku aleja główna została poszerzona i obsadzona lipami, a w latach 1858-1859 przedłużona w kierunku rzeki Kaczawy dzięki przekazaniu terenów przez kupca Baugmarta, co skutkowało nadaniem jej jego imienia. Pierwszy ogólnomiejski plan urbanistyczny uchwalono w 1862 roku, a w latach 1863-1872 park rozrósł się o dawne pastwiska między Kaczawą a aleją Baugmarta.

W 1872 roku, dla upamiętnienia legniczan poległych w wojnie francusko-pruskiej, zrealizowano rzeźbę umierającego lwa – kopię ostatniego dzieła Chrystiana D. Raucha. Modernizacji doczekał się również staw, przystosowując go do przejażdżek gondolami i uprawiania zimą sportów łyżwiarskich. W 1881 roku staw zyskał wyspę dla ptactwa wodnego, a w 1880 roku park zaczął gościć wystawy ogrodnicze, które przyczyniły się do jego dynamicznego rozwoju.

W 1883 roku w parku zorganizowano I Śląską Wystawę Budowli i Wyposażenia Ogrodowego. W 1887 roku w południowo-zachodniej części parku powstał Gaj Muz. Natomiast w 1898 roku oranżeria za Domem Strzeleckim została rozbudowana, tworząc palmiarnię o imponujących wymiarach. Na przełomie XIX i XX wieku obrzeża parku wypełniła nowa zabudowa, w tym budynek szkoły podstawowej, który po wojnie przekształcono w II Liceum Ogólnokształcące.

Lata 1900 – 1945

Wraz z nadejściem XX wieku w parku pojawiły się nowe atrakcje. W 1900 roku Ludwig Mattheus założył zwierzyniec, w którym znalazły się sarny i bociany. W 1907 roku dom kąpielowy zamienił się w sanatorium „Wilhelmsbad” (czego nazwisko pochodziło od Wilhelma I). Po Niemieckiej Wystawie Róż i Dalii w 1910 roku Gaj Muz wzbogacił się o pergolę i sadzawkę dla egzotycznych roślin.

W 1924 roku, na południu parku, ustanowiono zespół basenów kąpielowych. Najwięcej innowacji przyniosła I Ogólnoniemiecka Wystawa Ogrodnicza „GUGALI”, otwarta 25 czerwca 1926 roku. Przygotowano wiele nowych obiektów, w tym kompleks wodotrysków, planetarium, salę taneczną i Teatr Letni.

Po roku 1945

Choć II wojna światowa nie zniszczyła bezpośrednio zieleni parkowej, wiele urządzeń zostało zdemontowanych przez Niemców przed ewakuacją. Zajęcie Legnicy przez Armię Radziecką pod przewodnictwem marszałka Rokossowskiego nie było bezproblemowe, ponieważ park stał się miejscem zamachów i dezerterów.

W 1947 roku park oficjalnie stał się własnością miasta, a jego nazwę zmieniono na imię Marcelego Nowotki. Mimo odbudowy infrastruktury, w tym płotów otaczających park, wciąż pojawiały się ograniczenia. Aleja Orła Białego z portretami radzieckich bohaterów zwróciła uwagę mieszkańców do przejrzystości.

Po 1956 roku zlikwidowano eksponaty, a wstęp do parku stał się wolny. W 1970 roku odbudowano kładki piesze łączące park z innymi częściami miasta. Spore zniszczenia spowodowały katastrofy naturalne, w tym silna nawałnica w 2009 roku, która zniszczyła wiele drzew. Mieszkańcy i władze miasta zaangażowali się w odbudowę, sadząc nowe drzewa. W marcu 2010 roku park uzyskał status obiektu zabytkowego.

Współczesność

W dawnej części wystawowej obszar położony na wschód od głównej alei wykorzystany został do celów sportowych, gdzie zbudowano stadion. W latach 60. usypano trybuny z gruzów po burzonym Śródmieściu, a w jego otoczeniu powstało boisko treningowe, górka saneczkowa oraz korty tenisowe. Od początku lat 90. teren ten przeszedł szereg modernizacji – w 1996 roku na miejscu patelni zbudowano niewielki skate park, a miejsce zlikwidowanych kortów tenisowych przekształcono w ogród jordanowski z ścieżką zdrowia. W 2005 roku rozpoczęto zaś prace mające na celu modernizację stadionu.

Część zachodnia, która utraciła charakter ogrodu botanicznego łączącego Gaj Muz z palmiarnią, zyskała nową funkcję – błoń miejskich. Po powodzi w 1977 roku, która zniszczyła palmiarnię, postępuje jej odbudowa, a część obiektu jest dostępna dla zwiedzających. Warto również wspomnieć, że Teatr Letni, który w 1993 roku został przejęty od opuszczających Legnicę wojsk radzieckich, przez ponad dekadę pełnił rolę dyskoteki, a obecnie czeka na nowego właściciela. W Gaju Muz, który teraz nieco popadł w zaniedbanie, nadal można zobaczyć pergolę oraz sadzawkę (obecnie nieczynną), jednak wiele egzotycznych roślin, które kiedyś ozdabiały to miejsce, zniszczyła wspomniana powódź. W 1992 roku, na miejscu przeniesionego po wojnie Nowego Ratusza, zainstalowano nowoczesną fontannę.

W północnej części parku nie przetrwała pijalnia wody z czasów przedwojennych, a tuż po wojnie usunięto pomnik Wilhelma I z 1898 roku. Powódź w 1977 roku zniszczyła również pawilon restauracyjny nad Kozim Stawem, który został odbudowany w latach 2006-2008 w podobnym kształcie. To właśnie ona najbardziej uszkodziła główną aleję parku.

Najlepiej zachowała się część południowa parku, która utrzymana jest w stylu geometrycznym. Mimo likwidacji niemieckiej winiarni, na jej miejscu w latach 1975-1976 powstała muszla koncertowa. Obecnie można podziwiać kompleks fontann, które zostały wkomponowane w kompozycje kwiatowe, a latem między nimi ustawiane są egzotyczne rośliny, przypominające przedwojenne wystawy.

Park, zajmujący powierzchnię 50 ha, to miejsce, gdzie rośnie około 130 gatunków drzew oraz krzewów, zarówno krajowych, jak i egzotycznych. Wiele z tych drzew ma ponad 100 lat.

Oprócz tego, park jest znakomitym miejscem do organizacji wydarzeń kulturalnych oraz sportowo-rekreacyjnych. Warto wymienić między nimi takie jak:

• Bieg Lwa Legnickiego,
• Dni Legnicy,
• Koncerty Legnickiego Centrum Kultury w muszli koncertowej,
• Pikniki siatkarskie,
• Turniej Kowali o Srebrne Klucze Legnicy.

Przez park prowadzi czerwony szlak turystyczny PTTK, który prowadzi z Legnicy do Legnickiego Pola.

---

Oceń: Park Miejski w Legnicy

---